Καλό μήνα και καλό φθινόπωρο!

 

Η ψυχή των ανθρώπων - φαντασμάτων

Γυρεύοντας μια πρόφαση, τώρα στο τέλος της χρονιάς, για να μιλήσω για βιβλία και ανθρώπους, ηλικιωμένους και νεότερους, επιχείρησα μια αντιστοίχιση ανάμεσα στους τρεις παράγοντες που συμβάλλουν στη συμπαράσταση των ανθρώπων της τρίτης (;) ηλικίας, δηλαδή, το ίδρυμα (οίκος ευγηρίας), οι ίδιοι οι εξυπηρετούμενοι και το νοσηλευτικό προσωπικό, σε σχέση με τρία κείμενα: της Nellie Bly, του Νίκου Εγγονόπουλου και του Μανόλη Κορρέ, αντίστοιχα. 

Το ίδρυμα (Μανόλης Κορρές)
Ο οίκος ευγηρίας (συνήθως ένα ιδιωτικό ίδρυμα) είναι ένας θεσμός που έρχεται να συμπληρώσει την ανυπαρξία ανάλογων δημόσιων ιδρυμάτων φιλοξενίας και ιατρικής παρακολούθησης των ηλικιωμένων. Είναι αναπόφευκτο, όπως συμβαίνει άλλωστε σε όλες τις ιδιωτικές επιχειρήσεις, στις επιδιώξεις του ιδρύματος να προέχει το κέρδος και οι ηλικιωμένοι φιλοξενούμενοι να αντιμετωπίζονται σαν ενοχλητικοί επισκέπτες που ήρθαν απρόσκλητοι σε μια γιορτή και επιμένουν να γίνουν δεκτοί ως επίσημοι καλεσμένοι. Το προσωπικό σε αναλογία ένας/μία νοσοκόμος για 40 νοσηλευόμενους κάνει υπεράνθρωπες προσπάθειες να εξυπηρετήσει τους ανθρώπους. 
Οι ηλικιωμένοι ένοικοι (Νίκος Εγγονόπουλος)
Οι ηλικιωμένοι άνθρωποι δεν είναι υποχρεωτικά και γερασμένοι. Όσοι δεν πάσχουν από άνοια και έχουν μόνο κινητικά προβλήματα μπορούν να συνεννοηθούν με το νοσηλευτικό προσωπικό και τους συγγενείς και φίλους που τους επισκέπτονται. Έχουν ευφυΐα, χιούμορ και οξύτατη αντίληψη και όλα αυτά τα χαρίσματα βγαίνουν στην επιφάνεια, εφόσον οι γύρω δείχνουν το ανάλογο ενδιαφέρον γι αυτούς.
Αν οι άλλοι αδιαφορούν γι αυτούς, κλείνονται βαθμιαία και σταθερά στον εαυτό τους και μετατρέπονται σε λίγο καιρό σε ανθρώπινες ψυχές - φαντάσματα που υπάρχουν αλλά δεν ζουν.
Η υπηρέτρια (Nellie Bly)
Αναζητώντας -υποτίθεται- εργασία υπηρέτριας σε γραφεία ευρέσεως εργασίας η πρωταγωνίστρια του αφηγήματος  περιγράφει με χαριτωμένο τρόπο τι σκέφτεται, πως ενεργεί και γιατί δεν ολοκληρώνει την ερευνητική της απόπειρα.
Ο υπηρέτης (Γιώργος Χατζηαποστόλου)
Η απόκτηση της ιδιότητας του υπηρέτη, όταν δεν έχει προηγηθεί η εκούσια επιλογή αυτού του ρόλου, από ένα άτομο -κυρίως γυναίκα, χωρίς να αποκλείεται και η περίπτωση ενός άντρα- είναι μια δύσκολη απόφαση.  Η υπηρέτηση μπορεί όμως να εξελιχθεί, στην πορεία, σε μία άσκηση πειθαρχίας σε κανόνες, ενδυνάμωσης της θέλησης και, τελικά σε μια ιδιαίτερη μορφή ικανοποίησης από το ίδιο το άτομο που υπηρετεί, εφόσον, με τα χρόνια, κατανοήσει πόσο χρήσιμο μπορεί να φανεί στην ανακούφιση των ηλικιωμένων από πόνους και, τελικά, στην παράταση της ζωής τους.
 
Βιβλιογραφία
Nellie Bly, «Προσπαθώντας να γίνω υπηρέτρια». 1887. Quotidiana . Εκδ. Πάτρικ Μάντεν. 24 Jun 2008. 30 Dec 2023. Πηγή: http://essays.quotidiana.org/bly/trying_to_be_a_servant/
Νίκος Εγγονόπουλος, Ημερολόγιο 2007, ο ποιητής Νίκος Εγγονόπουλος. Τα κλειδοκύμβαλα της σιωπής - (Η ψυχανάλυσις των φαντασμάτων), Έκδ. Εριέττα Εγγονοπούλου & Ύψιλον βιβλία 2006, σ.σ. 317.
Μανόλης Κορρές, Οίκος Ευγηρίας - "Η Ευτυχισμένη Δύσις", Εκδ. Κέδρος 1979, σ.σ. 144. Πηγή: https://www.youtube.com/watch?v=bSO8ZIzac_A

 

Ζεστό ψωμί!

 

 

Την Κυριακή 22 Οκτωβρίου, στις 10:00 το πρωί είχα τη χαρά και την τιμή να βρεθώ στην εκδήλωση του Ομίλου Φίλων του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης: Θεόδωρου Παπαγιάννη, που πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα της Πανηπειρωτικής Συνομοσπονδίας Ελλάδος στην Αθήνα, με θέμα την παρουσίαση των στόχων  και της εκδοτικής δραστηριότητας του Μουσείου. Όπως υπενθύμισε, ο Πρόεδρος του Ομίλου Φίλων του Μουσείου Βασίλης Παπαϊωάννου, η εκδήλωση, με το ίδιο περιεχόμενο, θα επαναληφθεί προς το τέλος του 2023 και στην πόλη των Ιωαννίνων.

Μίλησαν πρώην πρυτάνεις, καθηγητές ελληνικών/ξένων πανεπιστημίων και λογοτέχνες. Διέκρινα τις ομιλίες του πρώην πρύτανη του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων κ. Μασσαλά και του λογοτέχνη κ. Βασίλη Γκουρογιάννη. Τελευταίοι ομιλητές ήταν οι κ.κ. Χ. Μασσαλάς συγγραφέας των έξι βιβλίων που εκτέθηκαν και ο Θ. Παπαγιάννης που συνέγραψε με τον κ. Μασσαλά το βιβλίο με τίτλο:  ‘’Στάσεις στο Χρόνο’’ και έκανε τα σκίτσα σε όλα τα βιβλία (και στο βιβλίο με τίτλο: "Προβληματισμοί" που παρουσιάζω επίσης).

Θα ήθελα να σας αποκαλύψω πως η σειρά με την οποία προσεγγίζω κάθε νέα μου γνωριμία είναι: πρόσωπο (χροιά φωνής, τρόπος ομιλίας), φύλο (γλώσσα σώματος), όνομα, επώνυμο, καταγωγή, και μορφωτικό επίπεδο, πολιτική τοποθέτηση, κοινωνική ευαισθησία (εθελοντισμός, συμμετοχή στα "κοινά", φιλαλληλία). Συχνά, χρειάζεται να ξαναρωτήσω κάποιον άνθρωπο που γνωρίζω για πρώτη φορά το ονοματεπώνυμό του, γιατί όταν μου συστήνεται -ουσιαστικά δεν τον ακούω- καθώς έχω ήδη αρχίσει την ανάλυση της πρώτης εντύπωσης  του χαρακτήρα που έχω μπροστά μου.

Τον κύριο Θεόδωρο Παπαγιάννη μου τον είχε ήδη συστήσει ο αδελφός του στην είσοδο της Συνομοσπονδίας, ενώ τον κύριο Μασσαλά τον πρωτογνώρισα κατά τη διάρκεια της παρουσίας του στον χώρο της εκδήλωσης. Για καιρό αναρωτιόμουνα για τη σχέση του κυρίου Βασίλη Παπαϊωάννου και του Θεόδωρου Παπαγιάννη όταν παρατήρησα πως το επώνυμο του δεύτερου είναι μεταφορά του επωνύμου του πρώτου στη δημοτική και σε α' ενικό πρόσωπο: (ο Ιωάννου έγινε Γιάννης). Είναι μια ιδιότυπη εκδοχή ενός καλλιτεχνικού ψευδώνυμου που -πρακτικά- δεν είναι ψευδώνυμο! Σπουδαιότερο επίτευγμά του, κατά τη γνώμη όλων, είναι η ίδρυση και λειτουργία του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης που υπάρχει στο χωριό Ελληνικό έξω από το Γιάννενα. Χαρακτηριστικό του Μουσείου είναι πως πέρα από τους στεγασμένους χώρους, γλυπτά εκτίθενται σε φυσικούς χώρους σε διαδρομή 4 χιλιομέτρων από την είσοδο του χωριού έως τους κεντρικούς χώρους του Μουσείου.

Το επώνυμο του κυρίου Μασσαλά μου θύμισε μια τουρκική λέξη που άκουσα από τον πατέρα μου το "maşallah" (μασαλά) και σημαίνει ετυμολογικά θέλημα θεού ενώ είχε χρησιμοποιηθεί  παλιότερα ως (λαϊκότροπο) επιφώνημα με το οποίο  εκφραζόταν  χαρά,  ευγνωμοσύνη, επιδοκιμασία, θαυμασμός.

Και αν για το όνομα και το επώνυμό του δεν φέρει καμιά ευθύνη κανένας και καμία από εμάς, γιατί του κληροδοτήθηκε από τους γονείς με τη γέννησή του, για τον τρόπο με τον οποίο θα ζήσει (θα μορφωθεί, θα εργαστεί, θα δημιουργήσει) κάποιος, φέρει μεγάλη ευθύνη.

Θα έλεγα πως φέρει την κύρια και αποκλειστική ευθύνη, αλλά πέρα από το γεγονός πως κανείς δεν μπορεί να "επιλέξει" τους γονείς του, έτσι δεν μπορεί να επιλέξει και τον τόπο γέννησής του. Έτσι, στην περίπτωση των ηπειρωτών, το φυσικό περιβάλλον που αντικρίζουν στα πρώτα χρόνια της ζωής τους -ειδικά σε παλιότερες εποχές (19ο έως τα μέσα του 20ού αιώνα)- ήταν από αφιλόξενο έως και εχθρικό, θα μπορούσε να πει κανείς, ειδικά σε περιόδους  πολιτικών και κοινωνικών αναταραχών. Παντού βουνά, έλλειψη πεδινών, καλλιεργήσιμων εκτάσεων, έλλειψη νερού και απουσία βατών δρόμων με αποτέλεσμα τον κατακερματισμό της κοινωνίας της Ηπείρου σε πολλές μικρές κοινότητες, κωμοπόλεις και χωριά που πολλές φορές δεν έχουν ούτε οπτική επαφή μεταξύ τους.

Ένα τέτοιο περιβάλλον αν δεν καταφέρει να συντρίψει κάθε ζωτική ανθρώπινη ενέργεια -και αρκετές φορές δεν το καταφέρνει- κάνει τους ανθρώπους που κατοικούν σε αυτά τα μέρη πιο δυνατούς, πιο επίμονους και -σε πείσμα των δυσκολιών- άκρως εργατικούς και δημιουργικούς.

Αν σε αυτό το δυσμενές πλαίσιο ζωής, με τις μεγάλες αποστάσεις ανάμεσα στα χωριά και στα λίγα σχολεία των κωμοπόλεων, προστεθεί και η αλλοτινή αυταρχική και δασκαλοκεντρική εκπαίδευση, με τους δασκάλους σε ρόλο αφεντικού και τους μαθητές σε θέση δούλου. Η βάναυση συμπεριφορά ενός δασκάλου απέναντι σε έναν μαθητή, όπως αναφέρεται σε ένα στιγμιότυπο της εξιστόρησης, μπορεί να οδηγήσει είτε σε οριστική απομάκρυνση του παιδιού από το σχολείο είτε σε εντοπισμό από το ίδιο το παιδί της συγκεκριμένης εκπαιδευτικής κλίσης του. Σε κάθε διαφορετική περίπτωση, εύλογα θα μπορούσε κάποιος να αναρωτηθεί   Πώς(;) για όνομα του Θεού, οι άνθρωποι αυτής της πιο φτωχής γωνιάς της Ευρώπης, κατάφεραν να μορφωθούν, να μετακινηθούν στα Γιάννενα και σε μεγάλες πόλεις της Ελλάδας και του εξωτερικού και να διακριθούν παντού:  "στ' άρματα, στα γρόσια και στα γράμματα!"

Η επιλογή ζωής για κάθε παιδί στους δύο προηγούμενους αιώνες, όπως προαναφέρθηκε, ήταν στεγνή και ωμή: Ή θα σπουδάσεις και θα γίνεις δάσκαλος κυρίως, μηχανικός, έμπορος κλπ, ή θα μείνεις βοσκός -γιατί ούτε γεωργός δεν μπορούσε να γίνει κάποιος με την απουσία εύφορων γαιών. Είναι ένα αντίστοιχο δίλημμα με αυτό που αντιμετώπισαν την ίδια εποχή οι νέοι των γενικά άγονων μικρών νησιών του Αιγαίου που στράφηκαν στη ναυτοσύνη: "Ή μηχανικός θα γίνω ή στην άμμο θ' απομείνω" που λέει το θλιβερό δημοτικό τραγούδι.

Είναι λοιπόν επόμενο να εκφράζουν οι άνθρωποι τον πόνο τους, με τη μουσική κλίμακα της πεντατονίας, τον θάνατο με τα μοιρολόγια και τη χαρά τους (σπανιότερα) με περήφανα δημοτικά τραγούδια. Οι πιο προικισμένοι από αυτούς στράφηκαν στην τέχνη: αρχιτεκτονική, γλυπτική, αργυροχρυσοχοΐα και λιγότερο, λογοτεχνία, θέατρο, ενώ οι πλούσιοι ενίσχυσαν με τις δωρεές και τις εθνικές ευεργεσίες τους το νεοσύστατο, τότε, ελληνικό κράτος (Ζάππας κ.ά).

Χαρακτηριστικές περιπτώσεις ανθρώπων που όχι απλά επιβίωσαν ενός δυσμενούς, για την ανάπτυξη και τη διατήρηση της ανθρώπινης ζωής, περιβάλλοντος, αλλά και διέπρεψαν στην επιστημονική ή καλλιτεχνική τους καριέρα και συνεχίζουν, ήσαν και οι κύριοι Μασσαλάς και Παπαγιάννης, πανεπιστημιακός δάσκαλος και γνωστός γλύπτης, αντίστοιχα.

Στο πρώτο βιβλίο που διάβασα και υπογράφουν από κοινού οι προαναφερθέντες, "Στάσεις στον χρόνο.... (στην αρχή του κύκλου μας...)" το πρώτο πράγμα που προσέχει ο αναγνώστης που θα το πιάσει στα χέρια του είναι το μέγεθος του βιβλίου -μόλις 80 σελίδες, επιλέγοντας χρονικές στιγμές ως περισσότερο αντιπροσωπευτικές, ενώ άλλοι γράφουν αυτοβιογραφίες 500 σελίδων.  Την ειδική αίσθηση των αναμνήσεων που αναπλάθουν, τη μοιράζονται μαζί μας αυτοί οι δύο πνευματικοί άνθρωποι που ακριβώς επειδή είναι σοβαροί και έχουν να πουν πολλά, προτιμούν να παρεμβάλλουν μακρές (αλλά ιδιαίτερα εύγλωττες) παύσεις που παρασύρουν τον ευαίσθητο αναγνώστη σε ένα ταξίδι στο όχι πολύ μακρινό παρελθόν, με αγάπη και συμπάθεια αλλά όχι με παθητική νοσταλγία. Οι συγγραφείς θέλουν να τους καταλάβουν όσοι διαβάσουν τα κείμενα ' ούτε να τους λυπηθούν για όσα πέρασαν ούτε να τους θαυμάσουν για τη σημερινή τους κατάσταση ' δεν αποποιούνται τον παλιό τους εαυτό σαν ένα αξιολύπητο και φτωχό ξένο που πέρασε, έφυγε και δεν υπάρχει πια, αλλά τον αντιμετωπίζουν ως την έντιμη βάση ενός επιτυχημένου "οικοδομήματος". Τα κείμενα μοιάζουν περισσότερο με καθαρή δημόσια εξομολόγηση σε έναν καλό φίλο, παρά με μια  περισπούδαστη προσπάθεια εντυπωσιασμού του αναγνωστικού κοινού της λογοτεχνίας γενικότερα.

Στο δεύτερο βιβλίο με τίτλο: "Προβληματισμοί" του κυρίου Μασσαλά, ο καλοπροαίρετος αναγνώστης έχει την έντονη αίσθηση πως έγινε δεκτός σε ένα γνωστό κόσμο που όμως  -ακριβώς επειδή δεν συνηθίζεται να προβάλλεται από πνευματικούς ανθρώπους και μέσα ενημέρωσης- είχε αρχίσει να πιστεύει είτε πως υπολειτουργεί είτε πως έχει αρχίσει να εκλείπει. Εννοώ τον κόσμο της πολιτικής πραγματικότητας και όχι τον κόσμο της κομματικής πρακτικής και της δημοσιογραφικής χειραγώγησης της ενημέρωσης.

Πρώτα απ’ όλα, το βιβλίο, όπως γράφει το εισαγωγικό σχόλιο, αφιερώνεται: "Στον Ενεργό Πολίτη". Στη συνέχεια, παραφράζω ένα μικρό μέρος από τον πρόλογο του βιβλίου όπου ο Περιφερειάρχης Ηπείρου (2021) Αλέξανδρος Καχριμάνης γράφει ανάμεσα σε άλλα και τα ακόλουθα:

Δεν είναι εύκολο να ζει κάποιος σήμερα σε μια κοινωνία που δηλώνεται ως ελεύθερη και δημοκρατική ' μάλλον επειδή κάτι τέτοιο είναι πάρα πολύ περίπλοκο. Θεωρώντας πως απλοποιούν αυτή την πολυπλοκότητα των σύγχρονων δημοκρατικών κοινωνιών, τα ολοκληρωτικά καθεστώτα του 20ού αιώνα κατάργησαν τις αστικές ελευθερίες των τυπικών ανοιχτών κοινωνιών ως κοροϊδία που απευθύνεται σε αφελείς πολίτες. Οι εχθροί της ελευθερίας δεν είναι όμως μόνο εξωτερικοί, αλλά μπορούν να εδράζονται και μέσα στους ίδιους του πολίτες που υποστηρίζουν την άνοδο απολυταρχικών πολιτικών και μάλιστα μέσα από την απόλυτα δημοκρατική διαδικασία των ελεύθερων εκλογών.

Σύμφωνα με τον Κορνήλιο Καστοριάδη: "...η δημοκρατία θεμελιώνεται ρητά στη δόξα, στη γνώμη, στην αντιπαράθεση των γνωμών, στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης".

Στη λειτουργία της δημοκρατίας η συμμετοχή του πολίτη στα κοινά είναι υποχρέωση και χωρίς αυτή η δημοκρατία ακυρώνεται. Έτσι, στο σημερινό περιβάλλον της παγκοσμιοποίησης, κατανοώντας τη δημοκρατική μας ευθύνη, μέσα από τον δημόσιο διάλογο, οφείλουμε να έχουμε ως θεμελιώδη και αρχικό στόχο την ενεργοποίηση του πολίτη για συμμετοχή, γιατί μόνο με αυτό τον τρόπο μπορούμε να αποφύγουμε την παρακμή της δημοκρατίας".

Καταληκτικά, από την παρουσίαση των ομιλητών κράτησα μία φράση του λογοτέχνη κ. Βασίλη Γκουρογιάννη ως αντιπροσωπευτική του φτωχού εργαζόμενου Ηπειρώτη όταν αισθανόταν την ανάγκη να επικαλεστεί τη βοήθεια της Ανώτερης Δύναμης κάτω από την ανάγκη της επιβίωσης, στους όρκους του:

- Μα τω Θεώ!

- Μα την Παναγία!

- Μα το ψωμί!

Πηγές:

Χρήστος Μασσαλάς, Προβληματισμοί, Εκδ. Νίκας - Όμιλος Φίλων Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης: «Θ. Παπαγιάννης» 2021, σ.σ. 128.

Χρήστος Μασσαλάς, Θεόδωρος Παπαγιάννης, Στάσεις στον Χρόνο... (Στην αρχή του κύκλου μας...), Εκδ. Νίκας - Όμιλος Φίλων Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης: «Θ. Παπαγιάννης» 2022, σ.σ. 80.

https://www.youtube.com/watch?v=jqJweurr8to

https://www.epiruspost.gr/stochoi-kai-ekdoseis-apo-ton-omilo-filo/  

https://el.wiktionary.org/wiki/%CE%BC%CE%AC%CF%83%CE%B1%CE%BB%CE%B1

 

Γιώργος Χατζηαποστόλου 

Ειρήνη και Πόλεμος> τα σχέδια, τα χρώματα, τα λόγια

 Μια ανάλυση ενός ομαδικού, παιδικού έργου τέχνης με θέμα: "Ειρήνη ή Πόλεμος" 

Όλα αυτά που γράφω είναι φανερό πως μπορείτε να τα δείτε κι εσείς, αλλά με συνεπαίρνει η χαρά της παιδικής απλότητας και της πρωτοτυπίας. Θεωρώ βέβαιο πως αυτή την ανάλυση που ακολουθεί δεν θα τη διαβάσει κανένα παιδί. Τα παιδιά ενδιαφέρονται να ζήσουν, να φανταστούν και να χαρούν, ενώ οι μεγάλοι ικανοποιούνται, στην καλύτερη περίπτωση με το να αντιληφθούν, να σημειώσουν και να καταλάβουν. Η συμβολή μου στην κατανόηση αυτού του έργου περιορίζεται στην προσωπική ερμηνεία ορισμένων στοιχείων του. Τα παιδιά δεν είναι δυνατόν να τα "διορθώσουμε" γιατί έχουμε χάσει την πρωτογενή μας αθωότητα που είχαμε στην πρώτη θέαση του κόσμου. 

Η δασκάλα, (μάλλον) γιατί οι δάσκαλοι είναι πολύ λιγότεροι στα δημοτικά σχολεία της χώρας, χώρισε ένα λευκό κομμάτι χαρτί στη μέση και το τοποθέτησε στην έδρα, σε ένα τραπέζι ή σε ένα από τα πρώτα θρανία μιας τάξης, πιθανότατα της πρώτης (το πολύ δευτέρας) δημοτικού. 

Εκείνη μάλλον στεκόταν όρθια ανάμεσα στα παιδιά γιατί η αρκετά ευθεία διαχωριστική γραμμή που χαράχτηκε με το χέρι (χωρίς τη βοήθεια χάρακα) δείχνει μια μικρή καμπύλη στο τέλος της, που υποδηλώνει αστάθεια στήριξης του σώματός της. Μπορεί  τα παιδικά κορμάκια ανάμεσα στα οποία κινήθηκε το χέρι να ήταν πολύ κοντά μεταξύ τους και δεν επέτρεπαν στη δασκάλα μια ελάχιστη ελευθερία κίνησης.

Ύστερα, με μια διάθεση γκράφιτι "επί χάρτου", σχεδίασε τους τίτλους με τα πλαίσια των γραμμάτων σχηματισμένα για μεν την Ειρήνη με κόκκινο μαρκαδόρο, για δε τον Πόλεμο με σκούρο μαρκαδόρο και ζήτησε από τα παιδιά να τα γεμίσουν με όποιο χρώμα νομίζουν ότι ταιριάζει στις δύο έννοιες.

Τα διαδοχικά χρώματα που επιλέχθηκαν για την Ειρήνη ήταν: Βυσσινί, Πορτοκαλί, Ροζ, Γαλάζιο, Ροζ, Κόκκινο ' δηλαδή, χρώματα της Φύσης και της Ζωής, ενώ για τον Πόλεμο: θαμπό Πράσινο, γκρί, γκριζο-πράσινο, δηλαδή χρώματα της ερημιάς και του θανάτου. Φαίνεται ότι ο πόλεμος δεν προσφέρεται για την άνθιση χρωμάτων και τείνει να τα ομογενοποιήσει όλα σε αποχρώσεις του γκρι (πολύ λιγότερες από τις 50 που ανέλυε ο Αλμπέρ Καμύ ή από όσες θα μπορούσε να διακρίνει ψηλά από το αεροπλάνο του ο Αντουάν ντε Σαιντ Εξυπερύ).

Ας ξεκινήσουμε να παρατηρούμε μεγεθύνοντας από το αριστερό μέρος της εικόνας. Κάτω από τα πρώτα γράμματα της λέξης Ειρήνη είναι γραμμένη η λέξη αγάπη ' δεν βρίσκεται σε ευθεία γραμμή και το "Γ" έχει χαραχτεί με οριζόντια αναστροφή ' δεν έχει σημασία, το μήνυμα μεταδίδεται, άλλωστε η αγάπη χαρίζεται αυθόρμητα και δεν ακολουθεί γραμματικούς κανόνες. 

Κάτω από τη λέξη Αγάπη έχει γραφτεί η λέξη Χαρά που δείχνει να δανείζεται το τελικό Άλφα της από το μεσαίο Α της λέξης Αγάπη. Αυτή η απουσία του τελικού Α μοιάζει να προσφέρεται από τα παιδιά σ' εμάς τους ενήλικες για να τη συμπληρώσουμε με όποια στοιχεία ετυμολογικής φαντασίας μας προσέφερε η τυπική μας εκπαίδευση ' έτσι θα μπορούσε να είναι: Χάρ-η, Χάρμ-α, Χάρα-μα,  ενώ αν πάει ο νους μας στο κακό, η λέξη Χάρ-ος που ταιριάζει όμως, πολύ, στο δεξιό μέρος της εικόνας.

Κάτω από τη λέξη Χαρά υπάρχει η λέξη Σχολείο. Στην αρχή μου έκανε εντύπωση αυτή η άμεση συσχέτιση Χαράς-Σχολείου, αλλά αμέσως σκέφτηκα πως στην αρχή της τυπικής εκπαίδευσης το σχολείο δεν έχει προλάβει ακόμα να καταστρέψει την παιδική δημιουργικότητα και φαντασία με την τυπολατρική νοοτροπία του και μοιάζει ακόμα ως μια φυσιολογική συνέχεια της "προ σχολείου" παιδαγωγικής ανάπτυξης του παιδιού, όπου η οικογένεια παίζει τον κύριο ρόλο. Το πρώτο γράμμα της λέξης είναι γραμμένο με το λατινικό "C" αντί με το ελληνικό τελικό "Σ" και το βρίσκω κατανοητό από την άποψη πως πολλά παιδάκια είναι ξενόγλωσσα ως προσφυγάκια και γιατί το συγκεκριμένο γράμμα απαιτεί σημαντική δεξιότητα που το χεράκι δεν έχει ακόμα αποκτήσει. Δίπλα στη λέξη ένα απλούστατο σχεδιάκι ενός σχολείου σε πράσινο πλαίσιο, με μια πόρτα ένα παράθυρο (το δημόσιο σπιτάκι του παιδιού, στην πραγματικότητα) με ένα κομμάτι ουρανού να έχει εισβάλλει στη στέγη και σε πρώτο πλάνο ένα παιδάκι με απλωμένα χέρια έτοιμα να αγκαλιάσουν όλο τον κόσμο. Αντί καπνού από την καμινάδα του σχολείου αναδύεται μια κόκκινη καρδιά! Χωρίς παραπέρα σχόλια!

Με δυσκολία διέκρινα, δεξιότερα μια χαμογελαστή φατσούλα που φαίνεται να σχεδιάστηκα ξανά καθαρά (με άνωθεν παρέμβαση).

Στη δεξιά πλευρά της εικόνας, σε επαφή με το όριο που χωρίζει στα δύο το έργο, βρίσκεται η φιγούρα ενός χαμογελαστού ξανθού κοριτσιού, με λουλούδια στα μαλλιά, αναψοκοκκινισμένα μάγουλα από την έξαψη της χαράς, ένα ροζ φόρεμα με ένα πράσινο και ένα γαλάζιο μανίκι, (σύμβολα της καταπράσινης γης και της θάλασσας) στολισμένο σε όλη του την έκταση με καρδούλες που καταλήγει σε δύο γαλάζια πόδια όπως αρμόζει σε μια χώρα όπως η Ελλάδα που πάντα στηριζόταν στη γαλάζια της θάλασσα.

Η Ειρήνη, βέβαια, είναι γένους θηλυκού, γιατί διαφορετικά πως θα μπορούσε να γεννούσε αγάπη, χαρά, ευτυχία και ελευθερία;

Στο επίπεδο της γυναικείας φιγούρας της Ειρήνης και κάτω από το Σχολείο έχουν τοποθετηθεί: το Φαγητό, η Παιδική Χαρά (χωρίς διάστημα ανάμεσα στις λέξεις) ' η Χαρά, εξάλλου δεν έχει κενά διαστήματα, είναι συνεχής και έντονη και, τέλος τα Ρούχα. Δεν είναι περίεργο που τα παιδιά τοποθετούν τόσο χαμηλά στις ποιότητες της Ειρήνης τα Ρούχα, αφού πέρα από τις ανάγκες για προστασία από τις καιρικές συνθήκες (κρύο ή ζέστη), τα πράγματα αυτά έχουν καταλήξει -από τους μεγάλους- να θεωρούνται στοιχεία αυτοπροβολής και σημάδια υπογράμμισης των κοινωνικών ανισοτήτων.

Πάντως, υπάρχουν και ορισμένα σύμβολα που δυσκολεύομαι να ερμηνεύσω:

Δίπλα στη φιγούρα της Ειρήνης υπάρχουν δύο μαύρες, μικρές στενόμακρες φιγούρες. Θα μπορούσαν να είναι δύο μαύρα παιδάκια (από χώρες της Αφρικής) ' ένα με τουλπάνι και ένα με βαμμένο ροζ μαλλί (αλλά αυτό εντάσσεται στις ιδιορρυθμίες της εφηβείας), δύο γλυπτά από έβενο μοντέρνας τεχνοτροπίας ή δύο καμμένα δέντρα στα οποία έχουν φυτρώσει ένα μανιτάρι (στο δεξιό) ή έχει τοποθετηθεί μια γυάλα με χρυσόψαρο (στο αριστερό). Χαίρομαι που δεν καταλαβαίνω, γιατί, έτσι, μου επιτρέπεται να φανταστώ.

Τέλος, στη βάση της αριστερής πλευράς του έργου, φαίνεται να υπάρχει ένας κίτρινος, μάλλον κομμένος, κορμός δέντρου από τον οποίο έχουν ξεπροβάλλει -πλαγίως- ένα πράσινο και ένα κόκκινο φύλλο. Μ' αρέσει όταν τα δέντρα παίρνουν την πρωτοβουλία να ανοίγουν μετά από ένα τέτοιο ακραίο κλάδεμα, όποια κι αν είναι η χρωματική επιλογή των φύλλων που θα βγάλουν.

Αν το σχηματάκι δεν είναι δέντρο θα μπορούσε να είναι ένα κερί που ανάβει -μόνο του- αφιερωμένο στο μέλλον της Ειρήνης.

Ας πάμε τώρα στο δεξιό μέρος της εικόνας. Ο Πόλεμος στα ελληνικά είναι γένους αρσενικού, όπως ο άνεμος, ο κεραυνός κτλ. Η φατσούλα της δυστυχίας μας προετοιμάζει για το τι θα ακολουθήσει. Η φιγούρα του Πολέμου είναι μικρότερη από αυτή της Ειρήνης, τα μαλλιά του είναι όρθια, από τον θυμό, την οργή και τη διάθεση επιβολής και εκδίκησης. Το πρόσωπό του δεν υπάρχει, ή, βρίσκεται κρυμμένο, έτσι όπως είναι μαυρισμένο,  πίσω  από τους καπνούς των μαχών. Το σώμα του είναι βρεγμένο από το αίμα όσων θυσιάζονται στις προσταγές του ' βρίσκεται σε κίνηση ' δεν στέκεται. 

Οι έννοιες που συνοδεύουν την παρουσία του είναι: Λύπη, Πόνος και μια τρίτη (δυσδιάκριτη)  λέξη θα μπορούσε να είναι Θάνατος. Στα πόδια του είναι γραμμένη με τεράστια γράμματα, ακανόνιστα από την ταραχή, τον τρόμο και τη δυστυχία που προκαλεί, η λέξη Φωτιά. 

Αριστερά από τη φωτιά ένας άδειος κύκλος -ο κύκλος της ζωής των ανθρώπων- και κάτω απ' όλα ο σταυρός του νεκροταφείου' "κάτω από την προσωπίδα ένα κενό" που έλεγε ο Γιώργος Σεφέρης στον βασιλιά της Ασίνης. Γιατί να υπηρετεί κάποιος ένα κενό; Για να το νοηματοδοτήσει σύμφωνα με τα ιδιωτικά του συμφέροντα και την εκδικητική ηθική του; 

Θα αποκτήσει ποτέ μια τέτοια, μάταιη και ακαταλόγιστη, προσπάθεια, σκοπό και περιεχόμενο που να προωθεί τη ζωή;

Κι αν δεν μπορούμε να ανακτήσουμε την παιδική αθωότητα, ας κάνουμε, τουλάχιστον μια προσπάθεια να δούμε καθαρά.

 Γιώργος Χατζηαποστόλου